هدف
زمین و کشاورزی از دیرباز همواره مورد توجه انسان بوده است چرا که اصلی ترین منبع تأمین نیازهای غذایی برای انسان بوده است. با توجه به اینکه امروزه تمام صنایع از علم و دانش خاص خود برخوردار می باشند صنعت کشاورزی نیز به متخصصانی ویژه کشاورزی و در رابطه با آن نیازمند است که بتواند با استفاده از علم و دانش خود قابلیت ها و توانایی های کمی و کیفی این صنعت را افزایش دهند.
همچنین با توجه به اهمیت و گستره این صنعت، امروزه نمی توان تمام موارد و مطالب پیرامون صنعت کشاورزی را در یک رشته یا گرایش خلاصه کرد لذا با ایجاد گرایش های مختلف، هر قیمت از این صنعت بطور خاص مورد توجه قرار می گیرد.
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه
اقتصاد کشاورزی
رشته مهندسی اقتصاد كشاورزی نیز مثل دو رشته مهندسی كشاورزی آبیاری و مهندسی ماشینهای كشاورزی تنها از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می‌پذیرد چرا كه دانشجوی این رشته باید بتواند به خوبی محاسبه كرده و اطلاعات به دست آمده را تجزیه و تحلیل كند. یعنی بعد از این كه اطلاعات فنی مورد نیاز خود را از متخصصان كشاورزی در بخشهای مختلف اعم از آبیاری ، زراعت ، خاك‌شناسی، علوم دامی و سایر متخصصان دریافت كرد، یك برنامه عملی مناسب در زمینه مقدار نیروی كار دائمی یا فصلی ، نوع ماشین‌آلات مصرفی و الگوی بهینه تقاضا و مصرف بخشهای مختلف كشاورزی تعیین نماید و البته چنین كاری نیاز به ریاضی و آمار قوی و آشنایی با اصول كشاورزی دارد.
به تجربه ثابت شده است كه داوطلبان گروه ریاضی و فیزیك به دلیل اینكه پایه ریاضی آنها قوی است . در این رشته موفق‌تر هستند.
در ضمن دانشجویی كه به كشاورزی علاقه دارد و از كار و فعالیت در مزارع و دامداری‌ها لذت می‌برد، می‌تواند در این رشته پیشرفت كند چون یك فارغ‌التحصیل مهندسی اقتصاد كشاورزی نمی‌تواند از محیط‌های روستایی و قطبهای تولید كشاورزی فاصله بگیرد و در پشت میز محاسبات اقتصادی خود را انجام دهد.
آبیاری
مهندسی كشاورزی دارای 10 رشته است كه در این میان سه رشته مهندسی آبیاری، مهندسی اقتصاد كشاورزی و مهندسی ماشینهای كشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می‌پذیرند به عبارت دیگر در این سه رشته دانشجویان باید بر دروس ریاضی و فیزیك مسلط بوده و بتوانند بخوبی تجزیه و تحلیل كرده و محاسبه كنند و از عهده دروس مهم این رشته از قبیل نقشه‌برداری یا استاتیك برآیند.
ماشین های کشاورزی
بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور می‌كنند كه مهندسی ماشینهای كشاورزی همان مهندسی مكانیك است در حالی كه این رشته در مقطع كارشناسی حدفاصل مهندسی كشاورزی و مهندسی مكانیك می‌باشد و دانشجویان این رشته باید از هر دو علم اطلاعات كافی داشته باشند.
اگر دانشجوی ماشینهای كشاورزی شرایط محصولات زراعی و باغی را نداند، طراحی او در عمل موفق نخواهد بود. به عنوان مثال اگر بخواهد یك ماشین دروگر گندم را طراحی كند باید بداند كه گندم در زمان برداشت چه خصوصیاتی دارد؟ تراكم كاشت آن چگونه است و چه انتظاراتی از ماشین دروگر می‌رود و بعد از برداشت چه عملیاتی باید بر روی گندم انجام گیرد؟ جنس خاك چیست؟ شیب زمین چند درصد است؟ مزرعه وسیع است یا این كه قطعه كوچكی است؟ و سوالاتی از این دست كه پاسخ به همه آنها نیاز به یك دید كلی از كشاورزی دارد و این دید كلی را دانشجو با خواندن دروس پایه و اصلی كشاورزی كسب می‌كند.
یك مهندس ماشینهای كشاورزی علاوه بر طراحی ماشین باید كاربرد ماشین را نیز بیاموزد. به همین دلیل دانشجویان در مقطع كارشنایس بیشتر با كاربرد ماشینهای كشاورزی آشنا می‌شوند و در مقطع كارشناسی ارشد و دكترا به طراحی ماشینهای كشاورزی می‌پردازند. همچنین دانشجوی این رشته باید در دو درس ریاضی و فیزیك قوی و توانمند باشد چون دروس این رشته ارتباط زیادی با این دو درس دارد. برای مثال دانشجوی ماشینهای كشاورزی باید از مقاومت قطعات ماشینهای كشاورزی اطلاع داشته باشد. در نتیجه لازم است دروسی از قبیل مقاومت مصالح و استاتیك بخواند. و باز به همین دلیل دانشجویان این رشته از بین داوطلبان گروه ریاضی و فیزیك انتخاب می شوند.
معرفی گرایشهای مقطع کارشناسی
مهندسی كشاورزی در مقطع لیسانس دارای سه گرایش اقتصاد كشاورزی ، آبیاری ، ماشینهای كشاورزی در گروه علوم ریاضی می‌باشد كه در زیر به معرفی آنها می پردازیم:
اقتصاد كشاورزی
بازار محصولات كشاورزی به دلیل این كه در بسیاری از موارد پیوستگی تولید را ندارد و متغیرهایی مثل آب و هوا و خاك بر آن اثر می‌گذارد، به مطالعه تخصصی ویژه‌ای نیازمند است یعنی كارشناس و متخصص این بخش باید علاوه بر آشنایی با مسائل كشاورزی از قبیل اصول زراعت و بازارهای محصولات كشاورزی باید با اصول و مبانی علم اقتصاد مثل اقتصاد خرد و كلان نیز آشنا باشد.
مهندسی اقتصاد كشاورزی قوانین كلان اقتصاد را در بخش كشاورزی پیاده می‌كند تا بتوان از امكانات و منابع موجود بهترین استفاده را كرد و بیشترین سود را به دست آورد. به عبارت دیگر در این علم مسائل اقتصادی در بخش كشاورزی اعمال می‌شود تا با استفاده از منابع موجود اعم از زمین ، آب ، كود ، بذر نیروی انسانی و سرمایه حداكثر محصول و حداكثر سود به دست آید.
مهندسی اقتصاد كشاورزی رشته‌ای است كه تلاش می‌كند از یك سو فعالیت كشاورزان و مدیران واحدهای كشاورزی را بهینه كند و از سوی دیگر در بهبود برنامه‌ریزی سیاستمداران و مدیران دولتی در بخش كشاورزی نقش داشته باشد.
دروس اختصاصی دو رشته اقتصاد گرایش اقتصاد كشاورزی و رشته مهندسی كشاورزی یكی است اما دانشجویان رشته اقتصاد گرایش اقتصاد كشاورزی پایه رشته تحصیلی‌شان بر علم اقتصاد استوار است و دانشجویان رشته مهندسی اقتصاد كشاورزی پایه دروسشان بر دانش كشاورزی استوار شده است و بدون شك یك دانشجوی اقتصاد كشاورزی به دلیل عدم آشنایی با دانش كشاورزی و عوامل طبیعی از قبیل آب، خاك و هوا نمی‌تواند در این رشته كارایی لازم را داشته باشد.
به عبارت دیگر هدف تربیت كارشناسی است كه با تكیه بر معلومات و تجاربی كه می‌اندوزند بتوانند سمتهایی چون مجری، برنامه‌ریز، تحلیل‌گر برنامه‌های كشاورزی و اقتصاد كشاورزی را عهده‌دار شوند. داوطلب باید از روحیه كاركردن در محیط‌های روستایی و قطبهای تولید كشاورزی و دانش قوی ریاضی دبیرستان برخوردار و به فعالیتهای پژوهشی ، ارشادی و مشورتی در زمینه‌های علوم اقتصادی و اجتماعی روستایی و كشاورزی است علاقمند باشد.
طول دوره 4 سال است و دورس شامل 20 واحد دروس عمومی، 23 واحد دروس علوم پایه، 49 واحد دروس اصلی كشاورزی است كه پس از آنها واحدهای اختصاصی اصول مربوط به اقتصاد خرد و كلان دانشجویان، نظامها و اندیشه‌های اقتصادی اسلامی، اصول اقتصادی و كاربرد آن در كشاورزی و منابع طبیعی ریاضیات و آمار كاربردی در اقتصاد، مدیریت ، بازاریابی ،حسابداری و تعاون ، مبانی علوم اجتماعی و تحلیل سیستمها در 43 واحد تعلیم داده می‌شود. فارغ‌التحصیلان عنوان مهندس كشاورزی در رشته اقتصاد را دارا می‌شوند. بعضی مراكز جذب فارغ‌التحصیلان عبارت است از : واحدهای اجرایی ، تحقیقاتی ، آموزشی و خدماتی كشاورزی در بخشهای دولتی تعاونی و خصوصی . امكان ادامه تحصیل تا سطح كارشناسی ارشد و دكتری در داخل كشور و تا سطوح بالاتر در خارج از كشور وجود دارد.
آبیاری
علم آبیاری ، علم آب و خاك است و دانشجویان این رشته درباره نحوه رساندن آب تا مزرعه توسط كانالها یا لوله‌های انتقال آب و شبكه‌های توزیع آب در زمین زراعی ، تامین نیاز محصولات زراعتی و باغی با روشهای مختلف آبیاری ، خارج ساختن آبهای اضافی از پیرامون ریشه به منظور تنفس ریشه گیاه توسط شبكه‌های زهكشی و احداث سدهای انحرافی و خاكی برای آبیاری كشاورزی آموزش می‌بینند.
دانشجویان رشته آبیاری بخشی از دروس رشته مهندسی عمران آب و بخشی از دروس رشته كشاورزی را مطالعه می‌كنند. چرا كه هدف این رشته استفاده از آب در كشاورزی است. بنابراین یك مهندس آبیاری باید با آب و ویژگیهای آن ، طریقه استحصال آب، طریقه انتقال آب به محل مصرف و طریقه مصرف آب آشنا باشد و برای تسلط به موارد فوق لازم است كه از دانشهای دیگری از قبیل زمین‌شناسی ، هواشناسی ، خاك‌شناسی، گیاه‌شناسی، طراحی و ساخت تاسیسات آبی و مكانیزم مصرف آب توسط خاك و گیاه اطلاع داشته باشد.
برای مثال باید بداند كه یك باغ به چقدر آب نیاز دارد و گیاه باغی چه فرقی با گیاه علوفه‌ای دارد؟ یا این كه بداند در كشت سنتی، كشت مكانیزه و كشت آبیاری تحت فشار چقدر آب مصرف می‌شود و همچنین باید بداند كه یك سد چه ارتفاع، عرض ، حجم و بیرون‌ریزی آب باید داشته باشد.
مهندس عمران آب‌سازه‌های آبی را طراحی می‌كند اما مهندس آبیاری طراحی‌های هیدرولیكی تاسیسات آبی را انجام می‌دهد. برای مثال مهندس آبیاری حجم،ارتفاع و عرض سد را تعیین می‌كند و مهندس عمران مشخص می‌كند كه سد مورد نظر باید با چه آماتور و سیمانی ساخته شود و مقاومت آن چقدر باید باشد.
هدف دوره تربیت كارشناسان كارآموزی است كه بتوانند علاوه بر عهده‌دار شدن مسوولیت در رشته‌های آبیاری و امور آب كشور در برنامه‌ریزی و آموزش علوم آبیاری و زهكشی منشاء خدمات شایسته باشند.
طول این دوره 4 سال است كه طی آن دانشجویان با فراگرفتن 20 واحد دروس عمومی، 31 واحد دروس علوم پایه ، 30 واحد دروس اصلی كشاورزی و 54 واحد دروس تخصصی نظری، عملی و كارهای صحرایی مهارتهای لازم برای انجام دادن امور فوق را كسب می‌كنند.
داوطلبان باید در علوم پایه ریاضی و تجربی قوی، در رابطه با آب، خاك و مصرف بهینه آب علاقه‌مند و برای اشتغال در كارهای صحرایی دارای توان جسمی كافی و روحیه لازم باشند. فارغ‌التحصیلان می‌توانند تا سطح كارشناسی ارشد و بالاتر ادامه تحصیل دهند و یا در وزارت كشاورزی و امور آب سازمانهای آب منطقه‌ای وزارت نیرو ، واحد آب وزارت جهاد کشاورزی و مهندسان مشاور رشته آب كشور به كار اشتغال ورزند.
ماشینهای كشاورزی
دانشجوی رشته ماشینهای كشاورزی در مقطع كارشناسی درباره كاربرد ماشینها در مزرعه و مدیریت و اجرای طرحهای مكانیزاسیون آموزش می‌بیند. كه از جمله این ماشینها می‌توان به ماشینهای تسطیح اراضی ، ماشینهای خاك‌ورزی، ماشینهای كاشت، ماشینهای داشت، ماشینهای برداشت و ماشینهای پس برداشت اشاره كرد .
هدف تربیت كارشناسانی است كه بتوانند در زمینه‌های مربوط به كاربرد، نگهداری، تعمیر و ترویج ماشینهای كشاورزی ، برنامه‌ریزی منطقه‌ای ، مكانیزاسیون كشاورزی، مجری و ارزیاب پروژه‌های عملیاتی و برنامه‌های آموزش و تحقیقات عمل كنند. نیز با زمینه‌های طراحی ادوات آشنا باشند. مهندسی ماشینهای كشاورزی، كاربرد مهندسی مكانیك در كشاورزی است و هدف آن تربیت كارشناسانی است كه بتوانند در زمینه‌های كاربرد، نگهداری ، تعمیر و ترویج ماشینهای كشاورزی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای ، مكانیزاسیون كشاورزی و مجری و ارزیاب پروژه‌های عملیاتی فعالیت نمایند.
ماشینهای تسطیح اراضی برای هموار كردن پستی و بلندی‌های زمین به كار می‌رود تا زمین شیب مورد نیاز را برای كشت مورد نظر به دست بیاورد. در این زمینه مهندسی ماشینهای كشاورزی به نقشه‌برداری و محاسبه مقداری خاكی كه باید برداشه شده و یا در جاهای گود ریخته شود، می‌پردازد.
كار ماشینهای خاك‌ورزی نیز آماده كردن زمین برای كشت و كار می‌باشد. در این زمینه یك مهندس ماشینهای كشاورزی مقدار شخمی كه زمین باید بخورد و همچنین جهت شخم را با توجه به نوع كشت و نوع آبیاری زمین مورد نظر تعیین می‌كند.
در مورد ماشینهای كاشت نیز می‌توان به بذر كارها اشاره كرد كه برای زیرخاك كردن انواع بذر به كار می‌رود و ماشینهای داشت نیز شامل ماشینهای پخش كود ، سم‌پاش‌ها، ماشینهای آبیاری و هر ماشین دیگری می‌شود كه در مزرعه از مرحله سبز شدن گیاه تا برداشت مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماشینهای برداشت نیز شامل دروگرها و كمباین‌ها می‌شود كه با توجه به نوع كشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در كل محاسبه ماشینهای مورد نیاز برای یك مزرعه، نگهداری و رسیدگی به تعمیرات و برنامه‌ریزی برای زمان و نحوه كار ماشینهای موردنظر بوسیله فارغ‌التحصیل این رشته انجام می‌گیرد.
البته در مقطع كارشناسی ارشد و دكترا دانشجویان این رشته به طراحی ماشینهای كشاورزی می‌پردازند. دروس این رشته تشكیل شده است از : 20 واحد دروس عمومی، 27 واحد دروس علوم پایه ، 54 واحد دروس اصلی كشاورزی ، 53 واحد دروس تخصصی شامل دروس پایه، دروس مهندسی ، مكانیزمهای مربوط به ادوات و ماشینهای كشاورزی ، كاربرد،نگهداری و تعمیر و زمینه‌های طراحی آنها. طول دوره 4 سال است .
دروس دوره به صورتهای نظری ، عملی و كارهای صحرایی است. فارغ‌التحصیلان دارای عنوان مهندسی كشاورزی در رشته ماشینهای كشاورزی خواهند شد و در صورت دارابودن شرایط می‌توانند در سطح كارشناسی ارشد (در داخل كشور) و دكترا ادامه تحصیل دهند. از مراكز عمده جذب فارغ‌التحصیلان این رشته: سازمانهای آموزشی ، تحقیقاتی ،برنامه‌ریزی و اجرایی مانند وزارت جهاد کشاورزی ، شركتهای كشت و صنعت ،واحدهای تولیدی بخش خصوصی و ... است .
آمادگی جسمی و روحی برای كارهای عملی و برخورداری از دقت كافی برای محاسبات فنی از ویژگیهای مطلوب داوطلبان این دوره است و باید در دروس ریاضی، فیزیك و آمار قوی باشند.
البته همانطور كه پیش از این گفته شد عمده درسهای این رشته، آبیاری است و دانشجویان آبیاری دروسی در زمینه شناخت منابع آب زیرزمینی و سطحی و نحوه بهره‌برداری بهینه از این منابع و آبیاری و زهكشی (شیوه‌های آبیاری زمین‌های مختلف و نحوه دفع آبهای مازاد و هدایت آن به سوی رودخانه) مطالعه می‌كنند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
فارغ‌التحصیلان مقطع كارشناسی مهندسی اقتصاد كشاورزی می‌توانند در مقاطع كارشناسی ارشد و دكترا ادامه تحصیل دهند. گرایشهای دوره كارشناسی ارشد در رشته آبیاری شامل : كارشناسی ارشد آبیاری و زهكشی و كارشناسی ارشد تاسیسات آبیاری است. گرایشهایی مانند هیدرولوژی و هیدرولیك نیز قبلا وجود داشته كه فعلا در این دو رشته دانشجو پذیرفته نمی‌شود. گرایشهای دوره دكترای آبیاری نیز همان آبیاری زهكشی و تاسیسات آبیاری است.
فارغ‌التحصیلان مقطع كارشناسی ماشینهای كشاورزی می‌توانند در مقطع كارشناسی ارشد در گرایشهای مكانیك ماشینهای كشاورزی، ترویج ماشینهای كشاورزی و مكانیزاسیون كشاورزی به تحصیل ادامه دهند. در مقطع كارشناسی ارشد امكان ادامه تحصیل در داخل كشور در هر سه گرایش یاد شده وجود دارد، اما در مقطع دكتری دانشجویان می‌توانند گرایش مكانیك ماشینهای كشاورزی را داخل كشور دنبال كنند.
رشته‌های مشابه و نزدیك به این رشته
مهندسی اقتصاد كشاورزی دارای دروس اختصاصی مشترك با رشته اقتصاد گرایش اقتصاد است.
مهندسی آبیاری دارای اشتراكات با مهندسی عمران - آب می‌باشد.
مهندسی ماشینهای كشاورزی كاربرد مهندسی مكانیك در كشاورزی است و دارای واحدهای مشابه این رشته می‌باشد.
آینده شغلی و بازار كار
اقتصاد کشاورزی
هرساله از طریق رسانه‌های گروهی مطلع می‌شویم كه در بعضی از نقاط كشور، در دی‌ماه یا فروردین ماه سیل می‌آید و در تیرماه و مردادماه در همان منطقه خشكسالی می‌شود. حوادثی كه آثار و تبعات آن از یك سو به صورت فقر، مهاجرت بی‌رویه روستائیان به شهرها، ناامنی، فساد و ناهنجاری‌های اجتماعی جلوه‌گر می‌شود و از سوی دیگر باعث وابستگی كشور ما به قدرتهای بزرگ دنیا می‌گردد. قدرتهایی كه امروزه محصولات مهم كشاورزی از قبیل گندم و برنج را نه به عنوان كالای مصرفی بلكه به عنوان ابزارهای سیاسی می‌دانند.
حال در مقابل این مشكل چه باید كرد؟
باید گفت كه این بر عهده برنامه‌ریزان اقتصاد كشاورزی است كه الگوهای متداول اقتصادی را با شرایط عینی كشور و با استفاده از تجربیات دیگران و پیش‌شرطهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تعیین و طراحی كرده و ساز و كاری متناسب با شرایط موجود كشور ارائه دهند تا بتوان از بروز حوادث فوق و پیامدهای منفی آن تا حدودی جلوگیری كرد.
اما متاسفانه در كشور ما جایگاه فارغ‌التحصیلان مهندسی كشاورزی و از جمله مهندس اقتصاد كشاورزی به درستی مشخص نیست. البته این به آن معنا نیست كه فارغ‌التحصیل این رشته در صورت توانمندی می‌تواند در شركتهای خصوصی طرحهای اقتصادی و كشاورزی ارائه دهد یا در جهاد كشاورزی به برنامه‌ریزی كوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای واحدهای كشاورزی مثل مزارع ، مرغداری‌ها و كارخانه‌های صنایع غذایی بپردازد یا در مورد علل موفقیت و عدم موفقیت واحدهای مختلف كشاورزی و نحوه سرمایه‌گذاری در زمینه محصولات كشاورزی تحقیق كند.
ماشین های کشاورزی
آیا حضور مهندسین ماشینهای كشاورزی در كارخانجات ساخت ماشینهای كشاورزی امری ضروری است؟
شاید به نظر مهندسی كشاورزی پاسخ این سوال واضح و روشن است و اصل
شیمی